W dniach 14-17.09.2023 r. dwie osoby z Instytutu Ochrony Przyrody PAN, dr Maria J. Gołąb oraz dr hab. Szymon Śniegula, prof. IOP PAN, mieli przyjemność uczestniczyć w Nadzwyczajnym Zjeździe Polskiego Towarzystwa Entomologicznego, który odbył się z okazji jubileuszu 100-lecia Towarzystwa.
Wydarzeniu towarzyszyła konferencja naukowa "Nowe Horyzonty Entomologii" zorganizowana w siedzibie Karkonoskiego Parku Narodowego w Jeleniej Górze.
Badacze wspólnie wygłosili referat pt.: "Gradient środowiskowy a kluczowe cechy ważek w doborze naturalnym i płciowym", w którym przedstawili najnowsze wyniki badań prowadzonych w ramach projektów finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki (grant OPUS - 2019/33/B/NZ8/00521) oraz ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego na lata 2014–2021 (Fundusze Norweskie) – projekt ECOPOND (2019/34/H/NZ8/00683).
Więcej informacji o jubileuszowym zjeździe PTE można znaleźć na stronie Polskiego Towarzystwa Entomologicznego oraz na Facebook.
Prelegent: dr hab. Szymon Śniegula, prof. IOP PAN
Prelegentka: dr Maria J. Gołąb
Uczestnicy spotkania, fotografie: Przemysław Zięba
STRESZCZENIE WYSTĄPIENIA
Gradient środowiskowy, a cechy ważek kluczowe w doborze naturalnym i płciowym
Maria J. Gołąb, Szymon Śniegula
Instytut Ochrony Przyrody PAN, al. Mickiewicza 33, 31-120 Kraków
Ważki (Odonata) uważane są za organizmy modelowe dla badań ekologicznych i ewolucyjnych. W naszych pracach projektujemy eksperymenty, które uwzględniają gradienty czynników biotycznych i abiotycznych, mogących wpływać na dobór naturalny i płciowy owadów, w miarę postępowania zmian środowiskowych. Na przykładzie świtezianki błyszczącej sprawdzaliśmy, czy zachowania ważek różniły się w odległych populacjach. Prace pokazały, że aktywność samców rosła wraz z szerokością geograficzną. Osobniki z północy były najbardziej odważne, zaś największe zaangażowanie w zaloty wykazywały samce z centrum zasięgu. Te wyniki sugerują m.in., że północne populacje mogą aktywnie kolonizować nowe obszary. Inne eksperymenty, przeprowadzone w gradiencie zasięgu pałątki pospolitej, miały na celu sprawdzenie jak szerokość geograficzna może wpływać na dobór płciowy u tego gatunku. Pokazały one m.in. że najbardziej wybiórcze były samice z centrum występowania gatunku, a największą efektywność kojarzeń miały samce z północy. Co może wpływać na jakość potomstwa na skraju zasięgu. Eksperymenty laboratoryjne na larwach pałątki z różnych regionów pokazały zaś, że powszechnie stosowane warunki hodowli tzw. common-garden, mogą dawać wyniki odmienne od tych prowadzonych w warunkach naśladujących naturalne zmiany sezonowe. Kolejne eksperymenty na pałątce, inspirowane wcześniejszymi pomiarami ciała ważek w terenie, miały na celu sprawdzenie czy potencjał ewolucyjny będzie się różnił w gradiencie temperatur u osobników z odległych regionów. Wyniki pokazały, że ważki z północy, doświadczające najkrótszego sezonu (stres), wykazały najniższą zmienność genetyczną w terminie klucia jaj oraz tempie wzrostu larw, a badane cechy były ze sobą silnie powiązane. Oznacza to, że populacje ze skraju zasięgu mają najmniejszą zdolność do pojawiania się zmian ewolucyjnych, a przez to mogą mieć trudności z dostosowywaniem się do zmian klimatu. Natomiast eksponowanie jaj pałątki pospolitej na obecność (kairomony) inwazyjnego gatunku drapieżnika oraz metali ciężkich wpłynęło m.in., na długości rozwoju larw, budowę masy mięśniowej oraz powodowało uszkodzenia oksydacyjne, co w dalszej konsekwencji przełożyło się na kondycję imagines. Uwzględnianie gradientów środowiskowych w badaniach ekologiczno-ewolucyjnych na owadach wydaje się być kluczowe dla otrzymania wyników przybliżających nas do zrozumienia procesów zachodzących w naturze.